Wydatki inwestycyjne samorządów. Jak w rankingu wypadła Pakość?

"Bardzo trudno ocenić rok 2020 z punktu widzenia inwestycji samorządowych. Z jednej strony był to drugi, kolejny rok spadku ich wielkości" - takimi słowami rozpoczyna się najnowszy raport miesięcznika "Wspólnota" zawierający "Ranking wydatków inwestycyjnych samorządów 2018–2020". Gdzie znalazła się Pakość?

Ranking wydatków inwestycyjnych samorządów  2018–2020 w naszym regionie

• Gmina Pakość - 489,45 zł - miejsce 509/610 miast w kategorii "Inne miasta";
• Miasto Inowrocław - tylko z budżetu miasta - wydatkowało 860,32 zł i zajmuje 100. lokatę (na 267 miast powiatowych)
• Gmina Inowrocław (wiejska) - 823,25 zł - miejsce 812. (na 1533).
• Powiat Inowrocławski znalazł się na 277. miejscu (na 314 pozycji) ze średnią kwotą wydatków inwestycyjnych per capita w wysokości 112,85 zł.
• Gmina Janikowo - 311,70 zł - miejsce 578/610 miast w kategorii "Inne miasta";
• Gmina Kruszwica - 495,22 zł - miejsce 505/610 miast w kategorii "Inne miasta"
• Gmina Gniewkowo - 378,58 zł - miejsce562/610 miast w kategorii "Inne miasta"
• Gmina Złotniki Kujawskie - 777,79 zł - miejsce 880/1533 w kategorii "Gminy wiejskie";
• Gmina Dąbrowa Biskupia - 764,26 zł - miejsce 898/1533 w kategorii "Gminy wiejskie";
• Gmina Rojewo - 391,44 zł - miejsce 1420/1533 w kategorii "Gminy wiejskie".

Autorami opracowania są Paweł Swianiewicz - profesor ekonomii, kierownik Katedry Rozwoju i Polityki Lokalnej na Wydziale Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego oraz Julita Łukomska - adiunkt w tej samej Katedrze.

W ostatnim roku kończącej się bardzo hojnej dla Polski – dla samorządów w szczególności – perspektywy unijnej, to nie jest dobra wiadomość. Ale z drugiej spadek ten nie był dramatyczny. Do tej pory tylko cztery lata przyniosły lepsze rezultaty. Zważywszy na rok pandemii COVID 19 i inne znane problemy budżetów samorządowych, można to ocenić jako sukces.

Spadek dotyczył tym razem wszystkich kategorii jednostek samorządowych. Największy (prawie 12 proc.) był w gminach, a najmniejszy (około 3 proc.) w samorządach wojewódzkich. Przy szybko zmniejszających się nadwyżkach operacyjnych w miastach na prawach powiatu, spadek inwestycji o niespełna 9 proc. można uznać za zadowalający wynik.

W przypadku miast na prawach powiatu od wielu lat analizujemy – przy okazji naszego rankingu – nie tylko wydatki budżetowe, ale także inwestycje prowadzone przez spółki miejskie. Także i one minimalnie zmniejszyły się w 2020 roku, ale nadal stanowiły znaczną część inwestycji dużych miast – około 27 proc. wartości wszystkich realizowanych projektów.

W niektórych miastach jest to znacznie więcej. Rekordzistami są Kraków (prawie 45 proc. wartości wszystkich inwestycji, a więc projekty prowadzone przez spółki były tylko minimalnie mniejsze niż wartość budżetowych wydatków inwestycyjnych) i Poznań (35 proc.).

Są wyraźne zmiany to umacnianie się wydatków na transport jako dominujący dział inwestycji samorządowych. W dalszym ciągu zmniejsza się też znaczenie inwestycji w gospodarkę komunalną. Jeszcze w 2010 roku pochłaniały one największą część inwestycji gminnych, ale w 2020 zostały już zdetronizowane przez inwestycje transportowe.

W miastach na prawach powiatu duża część tych inwestycji realizowana jest przez spółki miejskie, ale nie mamy dokładnych informacji o strukturze wydatków spółek, nie jesteśmy więc w stanie podać przybliżonych danych w tym zakresie.

Drugim nowym zjawiskiem jest bardzo duża rola dotacji ze źródeł krajowych w jednej z najważniejszych kategorii wydatków inwestycyjnych – przeznaczonych na budowę dróg lokalnych. W przypadku miast na prawach powiatu udział ten jest minimalny (poniżej 5 proc.), ale w gminach jest to 30 proc., a w powiatach nawet 46 proc. wydatków majątkowych w tym sektorze. Jest to jeszcze jeden przykład zjawiska, o którym wspominaliśmy przy okazji rankingu zamożności – wzrostu uzależnienia samorządów od dotacji celowych.

Na podstawie sprawozdań budżetowych nie da się tego precyzyjnie ustalić, ale można się domyślać, że przeważająca część tych dotacji wiąże się z Funduszem Dróg Samorządowych.

Metoda rankingu

Metoda rankingu jest niemal identyczna jak w ubiegłych latach. Pod uwagę bierzemy całość wydatków majątkowych poniesionych w ciągu ostatnich trzech lat (w tym przypadku 2018–2020). W ten sposób chcemy uniknąć dużych, chwilowych wahań wskaźnika będącego podstawą rankingu. Wydatki inwestycyjne, zwłaszcza w mniejszych jednostkach, cechują się znaczną cyklicznością. W poszczególnych latach mogą być bardzo wysokie, co wiąże się z realizacją ważnej inwestycji, aby potem okresowo spadać do znacznie niższego poziomu.

Uzasadnieniem uwzględnienia wydatków majątkowych (a nie tylko inwestycyjnych) jest fakt, że np. wydatki na dokapitalizowanie spółek są de facto bardzo często przeznaczane na wsparcie projektów inwestycyjnych. Zresztą wydatki majątkowe, niebędące równocześnie inwestycyjnymi, to niewielka część uwzględnianych wydatków (około 2–3 proc.).

Umacniają się wydatki na transport jako dominujący dział inwestycji samorządowych. Innym trendem jest spadek znaczenia wydatków na gospodarkę komunalną. Jeszcze w 2010 roku pochłaniały one największą część inwestycji gminnych, ale w 2020 zostały zdetronizowane przez inwestycje transportowe.

Poza wydatkami zapisanymi w budżecie staramy się uwzględniać wydatki ponoszone ze środków własnych przez spółki komunalne. W tym celu od kilkunastu lat rozsyłamy ankiety do miast na prawach powiatu. Wiemy skądinąd, że skala działalności inwestycyjnej spółek komunalnych w mniejszych miastach jest znaczenie mniejsza niż w miastach na prawach powiatu, więc skala błędu wynikającego z oparcia się tylko na danych budżetowych jest tam mniejsza. Niestety oznacza to, że wyniki rankingu nie w pełni oddają sytuację w średnich i małych miastach, w których spółki stanowią istotny element realizacji strategii inwestycyjnych. No cóż, nie gromadzimy w Polsce oficjalnych danych, które pozwoliłyby na uzyskanie takiego pełnego, niezniekształconego obrazu. Należy podkreślić, że dane te opierają się na zaufaniu w prawdziwość i dokładność przekazywanych nam informacji. W tym roku na naszą ankietę odpowiedziały wszystkie miasta na prawach powiatu oprócz Świętochłowic, choć sporadycznie zdarzały się takie, które wskazywały, że spółki nie finansowały ostatnio samodzielnych inwestycji.

Jeśli chodzi o pozycje liderów, to tegoroczny ranking odznacza się dużą stabilnością. Wśród gmin wiejskich od niepamiętnych czasów pierwsze miejsce zajmuje Kleszczów – wciąż najzamożniejsza gmina w Polsce. Wśród małych miast trzeci raz z rzędu wygrywa Krynica Morska, a wśród miast powiatowych także po raz trzeci – Polkowice.

W miastach na prawach powiatu trzeci raz na czele jest Świnoujście, a poprzedni lider – Gliwice – zajmuje trzecie miejsce. Wśród miast wojewódzkich drugi raz z rzędu zwyciężyło Opole, ale wcześniejsi liderzy – Kraków i Rzeszów – pozostają w czołówce.

Zmianę widzimy tylko wśród powiatów. Tym razem na pierwszym miejscu mamy powiat przasnyski, który zresztą zwyciężał nie tak dawno – bo w 2016 i 2017 roku. Wśród województw po raz czwarty na czele mamy województwo podlaskie. W tym przypadku rzuca się w oczy bardzo wysoka pozycja także innych województw Polski Wschodniej – drugie jest świętokrzyskie, a trzecie podkarpackie. Trudno nie skojarzyć tego z dodatkowym wsparciem udzielanym tej części Polski w ramach programu operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej oraz preferencyjnym algorytmem rozdziału środków na regionalne programy operacyjne. Ale znaczeniem funduszy pomocowych dla inwestycji samorządowych zajmiemy się dokładniej przy okazji odrębnego rankingu.